Czym jest endometrioza?
Endometrioza to przewlekła choroba, w której tkanka podobna do endometrium (błony śluzowej jamy macicy) pojawia się poza macicą — najczęściej na jajnikach, jajowodach, otrzewnej, a niekiedy także w jelitach czy pęcherzu. Zmiany te reagują na hormony cyklu miesiączkowego, co sprzyja stanowi zapalnemu, tworzeniu zrostów i powstawaniu torbieli endometrialnych. Szacuje się, że dotyczy nawet 1 na 10 osób miesiączkujących, a rozpoznanie bywa opóźnione o lata ze względu na niespecyficzny charakter dolegliwości.
To nie jest „zwykły ból miesiączkowy”. Przewlekły ból miednicy mniejszej, nasilenie objawów w czasie menstruacji i wpływ na płodność sprawiają, że endometrioza znacząco obniża jakość życia. Wczesne rozpoznanie i właściwie dobrane leczenie endometriozy pomagają ograniczyć ból, zmniejszyć ryzyko progresji choroby i wspierać plany rozrodcze.
Najczęstsze objawy endometriozy
Najbardziej typowym symptomem jest bolesne miesiączkowanie (dysmenorrhoea), które bywa oporne na standardowe leki przeciwbólowe. Ból może promieniować do pleców i ud, pojawiać się przed krwawieniem i utrzymywać po jego zakończeniu. Częste są także dyspareunia (ból podczas współżycia) oraz ból owulacyjny. Objawy często nasilają się cyklicznie, ale niekiedy utrzymują się stale.
U części pacjentek występują dolegliwości ze strony jelit i układu moczowego, takie jak biegunki lub zaparcia, ból przy wypróżnianiu, krew w stolcu w trakcie miesiączki, parcie na pęcherz czy krwiomocz. Endometrioza bywa również związana z przewlekłym zmęczeniem, nudnościami oraz obniżeniem nastroju wynikającym z długotrwałego bólu. Istotnym problemem może być niepłodność, spowodowana zrostami, torbielami jajników czy stanem zapalnym zaburzającym funkcję jajowodów i jakość komórek jajowych.
Skąd bierze się endometrioza? Czynniki ryzyka i mechanizmy
Etiologia jest wieloczynnikowa. Jedna z teorii mówi o wstecznym miesiączkowaniu, w którym fragmenty endometrium przedostają się przez jajowody do jamy otrzewnej. Nie wyjaśnia to jednak wszystkich przypadków. Coraz większy nacisk kładzie się na rolę predyspozycji genetycznych, zaburzeń odpowiedzi immunologicznej oraz metaplazji komórek otrzewnej. Znaczenie mogą mieć też czynniki środowiskowe i hormonalne.
Do możliwych czynników ryzyka zalicza się wczesną menarche, krótkie cykle, obfite miesiączki, wady anatomiczne utrudniające odpływ krwi miesiączkowej oraz dodatni wywiad rodzinny. Warto pamiętać, że nasilenie objawów nie zawsze koreluje ze stopniem zaawansowania choroby — niewielkie ogniska mogą powodować silny ból, a rozległe zmiany bywać skąpoobjawowe.
Jak przebiega diagnoza endometriozy?
Proces diagnostyczny opiera się na szczegółowym wywiadzie, badaniu ginekologicznym i nowoczesnym obrazowaniu. Podstawowym badaniem jest USG przezpochwowe wykonane przez doświadczonego specjalistę, które pozwala uwidocznić torbiele endometrialne jajników (endometrioma) i część ognisk głębokiej endometriozy. W przypadku podejrzenia zajęcia jelit, przegrody odbytniczo-pochwowej czy pęcherza, przydatny bywa rezonans magnetyczny miednicy w dedykowanych sekwencjach.
W przeszłości „złotym standardem” rozpoznania była laparoskopia z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego. Obecnie, zgodnie z wytycznymi, w wielu przypadkach można postawić rozpoznanie kliniczne na podstawie objawów i obrazowania, nie opóźniając leczenia. Warto zaznaczyć, że marker CA‑125 może być podwyższony, ale nie jest testem rozstrzygającym. Istotna jest także diagnostyka różnicowa bólu miednicy mniejszej, obejmująca m.in. adenomiozę, mięśniaki macicy, zapalne choroby jelit, zespół jelita nadwrażliwego czy schorzenia urologiczne. https://sierant-gabinety.pl/
Leczenie farmakologiczne i niefarmakologiczne bólu w endometriozie
Leczenie dobiera się indywidualnie, w zależności od nasilenia objawów, wieku, planów prokreacyjnych i lokalizacji zmian. Pierwszą linią bywa terapia hormonalna ograniczająca stymulację ognisk: złożone preparaty estrogenowo‑progestagenowe, progestageny (np. dienogest), systemy wewnątrzmaciczne z lewonorgestrelem oraz analogi/antagoniści GnRH stosowane z tzw. „add‑back therapy” w celu ochrony kości i łagodzenia działań niepożądanych. Uzupełniająco używa się NLPZ w okresach zaostrzeń bólu.
Coraz większe znaczenie ma podejście multidyscyplinarne. Skutecznym wsparciem są fizjoterapia dna miednicy, techniki relaksacyjne, TENS, praca nad wzorcami oddechowymi oraz edukacja w zakresie modulacji bólu. Dobrze zbilansowana, przeciwzapalna dieta bogata w błonnik, kwasy omega‑3 i antyoksydanty, ograniczenie ultraprzetworzonej żywności i alkoholu, a także regularna, dostosowana do możliwości aktywność fizyczna mogą łagodzić objawy. W przypadku zaburzeń nastroju i przewlekłego stresu pomocna jest psychoterapia.
Leczenie chirurgiczne i nowoczesne techniki
Jeśli terapia zachowawcza nie przynosi ulgi lub w przypadku zmian anatomicznych, rozważa się leczenie chirurgiczne. Standardem jest małoinwazyjna laparoskopia z wycięciem lub ablacją ognisk, uwolnieniem zrostów i rekonstrukcją anatomii. W endometriomach preferuje się technikę cystektomii z oszczędzeniem zdrowej tkanki jajnika, co zmniejsza ryzyko nawrotu w porównaniu z samą koagulacją.
W głębokiej endometriozie naciekającej jelita, przegrodę odbytniczo‑pochwową czy pęcherz stosuje się zaawansowane techniki, takie jak „shaving”, discoid resection czy segmentalna resekcja jelita — decyzje podejmuje zespół z doświadczeniem w chirurgii miednicy mniejszej. Po operacji często kontynuuje się leczenie hormonalne w celu zmniejszenia ryzyka nawrotu. Kluczowa jest opieka ośrodka, który zapewnia koordynację między ginekologiem, chirurgiem, radiologiem i fizjoterapeutą.
Endometrioza a płodność i planowanie ciąży
Endometrioza może utrudniać zajście w ciążę poprzez zrosty, nieprawidłową anatomię miednicy i stan zapalny. Plan działania ustala się po ocenie rezerwy jajnikowej (np. AMH), nasienia partnera oraz stopnia zaawansowania zmian. U części pacjentek zabiegowe przywrócenie anatomii poprawia szanse na naturalne poczęcie, zwłaszcza przy łagodniejszych postaciach choroby.
Gdy występują czynniki niekorzystne lub wiek ogranicza czas na starania, rekomenduje się techniki wspomaganego rozrodu, w tym inseminację (IUI) lub zapłodnienie pozaustrojowe (IVF). W przypadku dużych endometriom przed stymulacją jajeczkowania decyzja o operacji jest indywidualizowana, z uwzględnieniem ryzyka dla rezerwy jajnikowej. Dobrze zaplanowana ścieżka — czasem łącząca chirurgię z ART — zwiększa szansę na powodzenie.
Dieta, styl życia i codzienne strategie radzenia sobie
Choć dieta nie „leczy” endometriozy, wiele pacjentek zgłasza poprawę po wprowadzeniu wzorca o działaniu przeciwzapalnym. W praktyce oznacza to więcej warzyw, owoców jagodowych, pełnoziarnistych produktów zbożowych, roślin strączkowych, tłustych ryb morskich, oliwy z oliwek i orzechów. Ograniczenie czerwonego mięsa, cukrów prostych i wysoko przetworzonej żywności może zmniejszać nasilenie stanu zapalnego. Warto zadbać o odpowiednią podaż witaminy D i żelaza, szczególnie przy obfitych krwawieniach.
Znaczenie ma również higiena snu, zarządzanie stresem i umiarkowana, regularna aktywność dobrana do aktualnego samopoczucia. Dziennik objawów pomaga identyfikować czynniki wyzwalające dolegliwości i monitorować efekty leczenia. Integracja działań medycznych z modyfikacjami stylu życia wspiera długofalową kontrolę choroby i poprawia komfort codziennego funkcjonowania.
Powikłania i choroby współistniejące
Nieleczona lub zaawansowana endometrioza może prowadzić do zrostów obejmujących narządy miednicy mniejszej, dolegliwości jelitowych i urologicznych oraz utrzymującego się przewlekłego bólu. U części pacjentek współwystępuje adenomioza, czyli naciekanie endometrium w mięśniówkę macicy, objawiająca się obfitymi, bolesnymi miesiączkami i powiększeniem macicy. Kompleksowy plan terapeutyczny powinien uwzględniać oba rozpoznania.
W obrazie klinicznym często pojawiają się także zespoły nadwrażliwości trzewnej, takie jak zespół jelita nadwrażliwego, a także dysfunkcje dna miednicy, które nasilają ból. Dlatego tak ważna jest współpraca z fizjoterapeutą uro‑ginekologicznym i, w razie potrzeby, dietetykiem klinicznym oraz psychoterapeutą, co pozwala działać na wielu poziomach mechanizmów bólu.
Kiedy zgłosić się do specjalisty i gdzie szukać pomocy?
Jeśli odczuwasz silne bóle miesiączkowe, ból podczas współżycia, dolegliwości jelitowe w czasie menstruacji lub trudności z zajściem w ciążę, nie zwlekaj z konsultacją. Wczesna ocena przez ginekologa doświadczonego w endometriozie umożliwia szybsze wdrożenie leczenia i poprawę jakości życia. Pamiętaj, że normalizacja bólu nie służy zdrowiu — uporczywy ból wymaga diagnozy.
Warto wybrać ośrodek, który oferuje kompleksowe podejście: diagnostykę obrazową wysokiej jakości, leczenie farmakologiczne, dostęp do chirurgii małoinwazyjnej i opiekę zespołu multidyscyplinarnego. Aby umówić konsultację, odwiedź https://sierant-gabinety.pl/ i skorzystaj z formularza kontaktowego. Profesjonalne wsparcie skraca drogę od objawów do skutecznej terapii.
Informacje zawarte w artykule mają charakter edukacyjny i nie zastępują porady lekarskiej. W przypadku niepokojących objawów skontaktuj się ze swoim lekarzem lub specjalistycznym ośrodkiem.
